اوراق گام (گواهی اعتبار مولد)

اوراق گام، اوراق بهاداری برای تامین نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی برای تامین مواد اولیه و سرمایه در گردش یا هزینه های جاری در مسیر تولید شرکتهای تولیدی متوسط و کوچک است.

این اوراق تسهیلات جدیدی را برای اعتبار شرکت‌های تولیدی فراهم می‌کند که بر مبنای آن، تولیدکنندگان بر اساس ارائه فاکتور خرید مواد اولیه از بانک‌های عامل و واسطه‌ها، درخواست انتشار کرده و به بنگاه فروشنده، مواد اولیه را تحویل می‌دهند. دارنده می‌تواند این گواهی را تا سررسید نگه دارد و یا می‌تواند مواد اولیه خود را به فروشنده بدهد. این اوراق در صنایع مختلف وجود دارند.

اوراق گام برگه ضمانت دارای اعتبار است که بانک‌های عامل با اعتبار سنجی از شرکت‌های خواهان (خریدار) آن را در وجه شرکت فروشنده صادر می‌کنند. به این ترتیب فروشنده می‌تواند بر مبنای این اوراق و بدون پرداخت وجه، ماده اولیه را دریافت کرده و نسبت به تبدیل آن به محصول و فروش در بازار اقدام کند و نرخ آن را در زمان مقرر به بانک پرداخت کنند. فروشنده نیز این امکان را خواهد داشت تا در هر زمانی این اوراق را با نرخ تنزیل در بازار سرمایه نقد کرده یا تا سررسید مقرر نگهداری و در نهایت مبلغ اسمی قرارداد را دریافت کند.

این اوراق با نام، غیر کاغذی، بدون کوپن سود و در قطعات استاندارد با ارزش اسمی یک میلیون ریالی منتشر میشوند و امکان تامین مالی را در زنجیره تولید کشور فراهم می‌کنند.

سامانه گام که سامانه صدور و مديريت اوراق گام در بازار سرمایه است نقش کلیدی در نقل و انتقالات مربوط به اوراق گام دارد. نقل و انتقال این اوراق، در سامانه گام فقط براساس قیمت اسمی اوراق امکان دارد و این تغییرات و ثبت اطلاعات مربوط به متقاضیان بعدی توسط بانک یا موسسه اعتباری در سامانه گام انجام می شود.

اوراق گام قابلیت تنزیل در بازار سرمایه را دارد. چنانچه تامین کننده مواد اولیه که اوراق گام در اختیار او قرار دارد، بخواهد قبل از موعد سررسید این اوراق را به پول تبدیل کند، می تواند آن را در بورس اوراق بهادار به نرخ تنزیل، نقد کند.

ارکان گواهی اعتبار مولد

گواهی اعتبار مولد سه شاخصه دارد؛ بانک، بنگاه متعهد و متقاضی. منظور از بنگاه متعهد، آن بنگاه اقتصادی است که به دنبال تامین مالی برای دریافت کالا و خدمات است. متقاضی، واحد تولید کننده ای است که بنگاه متعهد برای تهیه مواد اولیه به آن مراجعه کرده است. متقاضی درواقع همان فروشنده حقیقی و یا حقوقی است.

بانک یا موسسه اعتباری موظف است بنگاه متعهد و درخواست او را اعتبارسنجی کند. به طور مثال از صوري نبودن موضوع معامله و یا وجود تناسب و ارتباط بین موضوع معامله و زمینه فعالیت بنگاه متعهد و متقاضی اطمینان حاصل کند. اوراق گام برای بنگاه متعهدی که حداقل يک سال از شروع بهره برداری از آن گذشته باشد، قابل صدور است.

مراحل خرید با اوراق گام

شرکتی که خواهان خرید مواد اولیه با استفاده از اوراق گام است، باید به بانک عامل مورد نظر مراجعه کرده و خواهان اعتبار سنجی و تعیین مقدار اعتبار خود جهت صدور اوراق گام توسط بانک عامل می‌شود و در ازای آن وثایق و مدارک مورد نیاز را تامین می‌کند و شرکت خواهان خرید ماده اولیه، واحد یا واحدهای تولیدی را که قصد خرید مواد اولیه از آن‌ها را دارد به بانک عامل معرفی می‌کند.

در مرحله بعد شرکت تولیدکننده مواد اولیه از بانک درخواست می‌کند تا در مقابل دریافت اسنادی که نشان می‌دهد بابت فروش ماده اولیه از شرکت خریدار طلبکار است، نسبت به صدور اوراق گام و واگذاری آن به وی اقدام کند. بانک عامل پس از دریافت درخواست واحد تولیدی متعهد به فروش و بررسی اسناد مطالبات از بنگاه متقاضی و اعتبارسنجی نسبت به صدور اوراق با سررسید مشخص و انتقال اوراق به حساب کاربر فروشنده اقدام می‌کند. به محض انتشار اوراق، قابلیت انتقال آن در بازار پول و نقدشوندگی در بازار سرمایه وجود دارد.

به این ترتیب صنایع تکمیلی با استفاده از این روش فرصت خواهند داشت تا بدون پرداخت هزینه مواد اولیه خود را دریافت کرده، نسبت به تولید محصول اقدام کرده و آن را در بازار به فروش رسانده و سپس هزینه خرید مواد اولیه را بپردازند.

عملکرد اوراق گام چگونه بوده است؟

مجموع اوراق گام صادر شده توسط بانک‌ها از بهمن ۱۳۹۹ تا پایان مهر ۱۴۰۱ برابر با ۳۰.۲ هزار میلیارد تومان می‌باشد که بیش از ۲۱.۴ هزار میلیارد تومان آن مربوط به عملکرد ماه‌های اخیر می‌باشد.

در گذشته برای تنزیل اوراق گام باید یک ششم دوره زمانی انتشار اوراق می‌گذشت تا قابلیت تنزیل و معامله در بازار سرمایه را پیدا می‌کرد؛ اما اکنون چنین الزامی وجود ندارد.بر اساس گفته های رئیس کل بانک مرکزی با تسهیل و ساده‌‌سازی انجام شده برای معامله اوراق گام طی یک ماه اخیر حجم انتشار این اوراق به رقم ۷هزار و ۵۶۰میلیارد تومان رسیده؛ درحالی‌که حجم انتشار این اوراق از زمان راه اندازی آن در بهمن ماه سال ۱۳۹۹ تا تیرماه سال۱۴۰۱ معادل ۸هزار و ۸۰۰میلیارد تومان بود.

به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، با توجه به اصلاح دستورالعمل گام و مشوق‌های در نظر گرفته شده برای استفاده از این ابزار، عملکرد صدور اوراق گام طی ماه‌های اخیر با افزایش قابل توجه مواجه شده و روند استفاده از این ابزار صعودی است.

بنا به اعلام بانک مرکزی در سال نخست استفاده از این ابزار صرفاً برخی صنایع مانند خودرو، قطعه‌سازی و لوازم خانگی از این ابزار استفاده کردند، ولی در چهار ماه اخیر، طیف بسیار متنوعی از فعالیت‌های اقتصادی شامل صنایع خودرو، قطعه‌سازی، لوازم خانگی، صنایع غذایی، کشاورزی، صنایع داروئی، صنایع شیمیایی، فلزات اساسی، محصولات فلزی، مصالح ساختمانی، صنایع الکتریکی و الکترونیکی از این ابزار برای تأمین مالی تولید استفاده کرده‌اند.

همچنین، تعداد صدور اوراق گام توسط بانک‌ها به ۱۱۲ فقره و تعداد بانک‌های فعال در صدور اوراق به ۱۰ بانک افزایش یافته است. البته لازم به ذکر است که مجوز صدور اوراق گام به ۲۴ بانک ابلاغ شده و بانک‌های دارای مجوز صدور اوراق گام می‌توانند از طریق سامانه گام و در چارچوب ضوابط ابلاغی بانک مرکزی، اقدام به انتشار اوراق نمایند.

با توجه به مصوبات ستاد اقتصادی دولت، تکلیف شده است تا حداقل ۲۰ درصد از کل تسهیلات پرداختی به بخش تولید در سال جاری از طریق تأمین مالی زنجیره‌ای صورت پذیرد. به منظور تحقق هدفگذاری مذکور، به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که تا پایان سال جاری حداقل به میزان ۱۰۰ هزار میلیارد تومان از معاملات بورس کالا از طریق ابزار‌های اعتباری مانند اوراق گام تسویه شده و همچنین تأمین مالی سرمایه در گردش زنجیره نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی و صنایع شیمیایی و نیز زنجیره صنایع غذایی و کشاورزی حداقل به میزان ۱۰۰ هزار میلیارد تومان با استفاده از ابزار‌های تأمین مالی زنجیره‌ای از قبیل اوراق گام صورت پذیرد.

تفاوت طرح تامین مالی زنجیره‌ای با اوراق گام

تأمین مالی زنجیره‌ای، مجموعه‌ای از شیوه‌ها و عملیات تامین مالی است که منجر به بهبود مدیریت سرمایه‌در گردش بنگاه‌های تولیدی می‌شود. در این شیوه‌ها، انواع زیرساخت‌ها و ابزار‌های مالی (مانند گام، برات الکترونیک، کارت اعتباری، اعتبار اسنادی و …) مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این میان، «اوراق گام» یکی از انواع ابزار‌های مالی است که می‌تواند برای تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی استفاده شود. در این خصوص، در نظر است که با اصلاح و رفع نواقص دستورالعمل گام، در آینده نزدیک از این ابزار به طور گسترده‌تری در تأمین مالی زنجیره‌ای استفاده شود؛ بنابراین ابزار‌هایی مانند برات الکترونیکی، سفته الکترونیکی، کارت اعتباری، اعتبار اسنادی داخلی مدت‌دار، اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) و سایر ابزار‌های مالی و تجاری مجازی هستند که مؤسسه اعتباری با به‌کارگیری آن‌ها می‌تواند اقدام به ارائه خدمات تأمین مالی زنجیره‌ای و گردش اعتبار در طول زنجیره‌های تأمین کند.

کاربرد اوراق گام

حمایت غیر تورمی بانک مرکزی از بخش تولید با انتشار اوراق گام در بورس کالا / کنترل تورم و تأمین سرمایه در گردش مورد نیاز بنگاه‌ها

حمید آذرمند، مدیر اداره تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی از تأمین مالی غیرتورمی بخش تولید با انتشار اوراق گام خبر داده و افزوده: در راستای متنوع سازی روش‌های تامین مالی غیر تورمی تولید و رفع مشکلات  اعتباری بنگاه‌ها امسال حداقل ۱۰۰ هزار میلیارد تومان از معاملات بورس کالا با ابزار‌های اعتباری مانند اوراق گام تامین مالی می‌شود.

به گفته او دستورالعمل معاملات بورس کالا با استفاده از ابزار‌های اعتباری به شبکه بانکی ابلاغ و زیرساخت‌های لازم فراهم شده است که انتظار می‌رود این هدف در نیمه دوم سال جاری محقق شود.

سقف ضمانت اوراق گام

سقف ضمانت اوراق گام هر سال توسط بانک مرکزی مشخص و به بانک ها و موسسات اعتباری ابلاغ می شود. این بانک ها با در نظر گرفتن این سقف، پس از مراجعه بنگاه متعهد به بانک، سقف اعتباری این بنگاه را نیز اعتبارسنجی می کنند و مجاز به صدور اوراق گام متناسب با این سقف می باشند.

ویژگی های اوراق گام

 با نام

 غیر کاغذی

 بدون کوپن سود

 در قطعات استاندارد به ارزش اسمی یک میلیون ریال

 با سررسید حداقل یک ماهه و حداکثر تا ۱۲ ماه (در پایان هر ماه)

 این اوراق توسط موسسه اعتباری عامل وارد سامانه شده و اوراق بهادار به بازار سرمایه منتقل می‌شود.

 اوراق منتشر شده تا زمانی که در بازار پول وجود دارند، تنها با درخواست دارنده اوراق توسط بانک عامل قابل انتقال است.

 پس از انتقال به بازار سرمایه و طی تشریفات مربوطه، فروش و تسویه اوراق صرفا در بازار مشخص شده قابل انجام است.

 دارندگان اوراق بهادار گام می‌توانند آنها را برای خرید به سایر شرکت‌های عضو سامانه گام منتقل کنند.

خرید و فروش اوراق بهادار در بازار سرمایه و در چارچوب قوانین آن امکان‌پذیر است.

سقف اعتباری هر بنگاه

حداکثر اعتبار هر بنگاه متعهد ۱۲۰ درصد فروش سال آخر آن بنگاه است که پس از کسر تسهیلات مربوط به تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه مربوطه و تعهدات ناشی از اوراق قبلی منتشر شده، تعیین می‌شود.

تبصره ۱:

این بنگاه موظف است به بانک مرکزی اجازه دهد در هنگام ارائه درخواست صدور گام، اطلاعات خود را از سازمان امور مالیاتی اخذ کند.

تبصره ۲:

موسسه اعتباری عامل موظف است صورتحساب دریافتی از بنگاه متعهد را در سامانه سازمان معاملات مالیاتی وارد کند.

تبصره ۳:

در صورتی که بنگاه قبلا دو دوره متوالی در سررسید، اوراق قرضه منتشر شده را زودتر را کرده باشد، سقف اعتبار ۱۰ درصد افزایش می‌یابد. این افزایش سقف برای فروش سال آخر یک بنگاه متعهد، براساس آخرین صورت‌های مالی مصوب سازمان امور مالیاتی قابل اعمال است.

اعتبارسنجی بنگاه

درخواست بنگاه متعهد

اعتبارسنجی توسط بانک

دریافت تضمین‌های کافی

ثبت مقدار اعتبار در سامانه گام

دریافت شماره درخواست از سامانه سمات

ثبت در سامانه گام و دریافت نرخ کارمزد

تخفیف در نرخ کارمزد تا حداکثر سقف هیات عامل (به منظور تشویق)

دریافت تعهد جهت حق برداشت از کلیه حساب‌های بنگاه متعهد (در صورت عدم ایفای تعهدات)

فعالیت‌های موسسه اعتباری برای انجام تعهدات بنگاه متعهد

در صورت عدم ایفای تعهد توسط بنگاه، موسسه اعتباری عامل می‌بایست فعالیت‌های لازم را برای وصول مطالبات از بنگاه متعهد انجام دهد.

تبصره ۱:

انتقال مطالبات اعلام شده به اقلام بالای ترازنامه و انتقال به بخش بدهکاران موقت

تبصره ۲:

در صورتی که مطالبات مذکور حداکثر ظرف مدت دو ماه از تاریخ سررسید وصول نشود، بدهی قبلی محسوب می‌شود. سپس دو ماه بعد از آن مشکوک الوصول به حساب می‌آید و باید ذخایر کافی برای این مطالبات اختصاص پیدا کنند.

عواقب عدم ایفای تعهدات بنگاه متعهد

در صورتی که بنگاه متعهد در زمان سر رسید اوراق گام به تعهدات خود عمل نکند، اقدامات زیر صورت می‌گیرند:

الف: پرداخت وجه التزام تاخیر تادیه دین از تاریخ سررسید اوراق گام

تبصره: وجه التزام تاخیر تادیه دین. موضوع این بند برابر است با نرخ سود تسهیلات مبادله‌ای به علاوه ۶ واحد درصد

ب: ممنوعیت بهره‌مندی از صدور اوراق گام تا حداقل ۳ ماه بعد از زمان تسویه بدهی اوراق گام نکول شده پیشین

سقف کلی جهت صدور اوراق گام

سقف کلی صدور و خرید اوراق گام از طریق شبکه بانکی و سقف تضمین برای هر موسسه اعتباری فعال، توسط هیات مدیره بانک مرکزی تعیین می‌شود.

تبصره ۱:

آستانه عمومی صدور اوراق گام حداقل ۶۵ درصد برای بنگاه‌های کوچک و متوسط (کمتر از صد نفر شاغل) و مابقی برای بنگاه‌های بزرگ (بالای یکصد نفر) اعمال می‌شود.

تبصره ۲:

بانک مرکزی بسته به عملکرد موسسه اعتباری در حوزه ضمانت و دریافت مطالبات ناشی از اوراق بهادار منتشر شده، نسبت به سقف ضمانت اقدام می‌کند.

بانک های عامل انتشار اوراق گام باید سررسید اوراق را نیز مشخص نمایند. این سررسید براساس زمان مندرج در فاکتوری که بنگاه متعهد از متقاضی دریافت کرده است قابل تعیین است. همچنین زمان پرداخت و سررسید اوراق گام می تواند بر اساس توافق و تشخیص موسسه اعتباری معین گردد.

نحوه خرید بدون پول و با اوراق گام در بورس کالا

اوراق گام از جمله ابزارهای تامین مالی زنجیره ای است که در بورس کالا این قابلیت به خوبی ظاهر می شود. بورس کالا، طیف وسیعی از بنگاه های تولیدی نظیر صنایع قطعه سازی، صنایع شیمیایی، خودرو سازی و… را پوشش می دهد. بانک مرکزی قصد دارد ورود اوراق گام را به روش های پرداخت در زنجیره تامین سایر صنایع نیز تسهیل کند تا با افزایش تنوع کالاهایی که با اوراق گام قابل فروش و انتقال است مسیر تولید در کشور هموارتر گردد.

اوراق گام به عنوان سندی که ضمانت بانک را با خود دارد، به جای پول نقد می تواند در معاملات استفاده شود. برای خرید در بورس کالا نیز واحدهای تولید کننده می توانند به جای پرداخت پول، با انتقال اوراق گام به فروشنده، کالای موردنیاز خود را تهیه کنند.

در اواخر شهریور ۱۴۰۱ از سوی بانک مرکزی اعلام شد که امکان استفاده از ابزارهای تامین مالی اعتباری از جمله اوراق گام، در معاملات بورس کالا فراهم می شود و در تاریخ ۱۰ مهر ۱۴۰۱ نخستین تسویه معاملاتی با اوراق گام در بورس کالا انجام گرفت. استفاده از اوراق گام تا مبلغ ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در مناسبات تامین مالی، از اهدافی است که توسط بانک مرکز، وزارت صمت و اقتصاد در نظر گرفته شده است.

تاثیر اوراق گام بر بازار سرمایه

با وجود اینکه روش تامین‌مالی از طریق اوراق گام با هزینه کمتر، سریع‌تر و معتبرتر صورت می‌گیرد و به علت جلوگیری از ایجاد خلق پول و سفته‌‌‌‌‌‌بازی میتواند به نفع تمامی مردم باشد اما این شیوه از تامین‌مالی و انتشار و به‌کارگیری اوراق گام میتواند یک رقابت نابرابر با سهام باشد؛ چراکه بانک‌ها به دلیل کمبود نقدینگی عرضه اوراق را شدت بخشیده‌‌‌‌‌‌اند؛ این در حالی است که نرخ اوراق گام با سررسید‌ کوتاه مدت در روز گذشته ‌‌‌‌‌‌به ۸۱‌هزار و ۵۸۷‌تومان رسید‌ و بازدهی ۳/ ۲۸‌درصدی را به‌ثبت رساند.

دسته‌‌‌‌‌‌ای از اوراق وجود دارند که ساختار آنها مستلزم ارتباط بین بازار سرمایه و بازار پول است؛ از جمله این دسته می‌توان به اوراق حق‌تقدم تسهیلات مسکن و اوراق خزانه اشاره کرد. این اوراق به‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌ای طراحی شده‌اند که بازار سرمایه تامین‌‌‌‌‌‌کننده پول و بانک‌ها تامین‌‌‌‌‌‌کننده ضمانت باشند. اوراق گام نیز در این دسته از اوراق قرار می‌گیرد. در حقیقت انگیزه بانک‌مرکزی در طراحی اوراق گام این بود که شرایطی فراهم شود که شرکت‌هایی که به لحاظ توانگری مالی و ساختار مالی وضعیت مناسبی دارند، توسط سیستم بانکی تضمین شوند ولی سرمایه موردنیاز آنها به‌‌‌‌‌‌جای اینکه از محل سپرده‌‌‌‌‌‌های بانکی پرداخت شود، توسط بازار سرمایه تامین شود، لذا می‌توان گفت که اوراق گام مبتنی بر حساب‌های پرداختنی شرکت‌ها است. البته پیش‌‌‌‌‌‌ از این نیز اوراقی وجود داشتند که مبتنی بر حساب‌های پرداختنی بودند مثل اوراق مرابحه، اوراق منفعت هم به منافع آتی نگاه دارد و امکان تامین‌مالی با استفاده از این اوراق در بازار وجود دارد، اما نکته‌‌‌‌‌‌ای که اوراق گام را از سایر اوراق متمایز می‌کند این است که سررسید ‌اوراق گام عمدتا کوتاه‌‌‌‌‌‌مدت است. از آنجایی‌که سررسید ‌این اوراق کوتاه‌مدت است، این اوراق بیشتر مشابه ابزارهای بازار پول است، چراکه به‌طور معمول ابزارهای تامین‌مالی بازار سرمایه‌ برای دوره‌‌‌‌‌‌های بلندمدت منتشر می‌شوند. همچنین از این حیث که ضمانت این اوراق نیز توسط بانک‌هایی انجام می‌شود که توانگری مالی و کفایت سرمایه دارند، بازهم این اوراق در حیطه بازار پول قرار می‌گیرد، اما از این لحاظ که این اوراق معاملات ثانویه دارد، نقدشونده است و از آنجایی‌که منابع این اوراق از بازار سرمایه تامین می‌شود، در حوزه بازار سرمایه قرار می‌گیرد.در نگاه اول انتشار این اوراق با سود جذاب و سررسید‌ کوتاه‌مدت می‌تواند پول‌هایی که در بازار سرمایه وجود دارند را جذب بازار پول و خرید این اوراق کند، ولی با بررسی عمیق‌تر به‌نظر می‌رسد که حجم این عرضه‌ها نمی‌تواند تاثیر شدیدی از لحاظ بنیادی بر بازار سرمایه داشته باشد مگر اینکه شاهد افزایش عرضه این اوراق باشیم، اما نکته اصلی اینجاست که از لحاظ روانی تاثیر بسیار منفی بر سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه خواهد داشت و مجددا خاطرات تلخ افزایش نرخ بهره بین‌بانکی، عدم‌حمایت دولت از بازار و ورود نقدینگی به بازارهای موازی را به‌یاد سرمایه‌گذاران خواهد آورد؛ این در حالی است که بازار سرمایه این روزها از لحاظ بنیادی به‌شدت با مرداد سال‌۹۹ فاصله داشته و سودسازی شرکت‌ها با توجه به رشد دلار و کامودیتی‌ها وضعیت بهتری دارد و تنها نیاز به ورود نقدینگی و تشویق سرمایه‌گذاران برای ورود به بازار سرمایه دارد، اما تشویق و جذب پول به بازارهای موازی (طلا دلار) و بازار پول (بانک، گام) باعث تشدید ناامیدی سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه شده و قطعا ادامه این روند باعث کوچ بیشتر سرمایه‌گذاران به بازارهای دیگر خواهد شد.